Μετάφραση απο το ΠΑΡΑΞΕΝΟ με την άδεια του κ. καθηγητή.
Έγραψα το αρχικό μου άρθρο πάνω σ’ αυτή την ερώτηση το πρωί της 6ης Σεπτεμβρίου, μία ημέρα πριν την ανακοίνωση της ανακάλυψης των καρυάτιδων, και μετά έγραψα ένα δεύτερο μέρος την 20η Σεπτεμβρίου και ένα 3ο μέρος την 28η Σεπτεμβρίου αναφερόμενος στις καρυάτιδες.
Η ανακάλυψη του μωσαϊκού ανακοινωθείσα στις 12 Οκτωβρίου προκάλεσε ένα τέταρτο άρθρο μου στις 13 Οκτωβρίου, όπου προέβλεψα ότι το μερικώς ανασκαφέν μωσαϊκό εικόνιζε την Απαγωγή της Περσεφόνης με τον Θεό Ερμή να τρέχει μπροστά από το άρμα και τον Άδη (δηλ τον Πλούτωνα), Θεό του Κάτω Κόσμου να οδηγά το άρμα.
Σε ένα πέμπτο άρθρο στις 18 Οκτωβρίου, πρότεινα ότι η Περσεφόνη ίσως είναι το πορτραίτο του κατόχου του τάφου και ότι συνεπώς ο κάτοχος αυτός πρέπει να είναι γυναίκα. Από τις δύο υποψήφιες βασίλισσες, η Ολυμπιάς είναι πολύ πιθανότερο να είχε κόκκινα μαλλιά. Επίσης έδειξα ότι η εικόνα του Άδη, μπορεί να είναι το προτραίτο του Φιλίππου ΙΙ και η εικόνα του Ερμή το πορτραίτο του Μεγάλου Αλεξάνδρου σε νεαρή ηλικία όταν πέθανε ο πατέρας του. Τώρα προέκυψαν νέες μαρτυρίες από τα μεγάλα θραύσματα των θυρών του Τύμβου και από την κεφαλή της δεξιάς Σφίγγας της Εισόδου, που ανακοινώθηκαν την 21η Οκτωβρίου.
Αλλά για να τεθεί η ταυτοποίηση των ενταφιασμένων προσώπων σε ιστορικό πλαίσιο, παραθέτω εδώ τα συμπεράσματα που έβγαλα από τις μαρτυρίες που αναφέρονται στα πρώτα πέντε άρθρα μου :
- Οι Σφίγγες διακοσμούσαν τους Θρόνους που βρέθηκαν σε τύμβους Μακεδονισσών βασιλισσών των μέσων προς το τέλος του 4ου αιώνα πΧ, μία από τις οποίες ήταν η γιαγιά του Αλεξάνδρου Ευριδίκη Ι.
- Η Ελληνική Μυθολογία ανεγνώριζε την ¨Ηρα σύζυγο του Διός ως την γυναικεία μορφή της Σφιγγός : Οι Μακεδόνες βασιλείς του 4ου πΧ αιώνα ταυτοποιούσαν εαυτούς με τον Δία, ετσι θα ήταν λογικό οι Βασίλισσες τους να ταυτοποιούνται με την Ήρα.
- Οι θηλυκές Σφίγγες στην Αμφίπολη έχουν το πλησιέστερο ανάλογο τους στο ζεύγος των Σφιγγών που ανακαλύφθηκαν από τον Mariette στο Σεραπείο της Σαγγάρας, ο οποίες χρονολογήθηκαν στην βασιλεία του Πτολεμαίου του 1ου από τους Lauer και Picard, οι οποίοι βασίστηκαν σε ανευρεθείσα σχετική επιγραφή : το Σεραπείο στην Σαγγάρα είναι επισης ισχυρή υποψήφια τοποθεσία του τάφου του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
- Υφίστανται μεγάλες ομοιότητες μεταξύ των προσόψεων των Τύμβων του Φιλίππου ΙΙ και του Αλεξάνδρου IV στις Αιγές και της ανακατασκευασθείσας προσόψεωςς του μνημείου του Λέοντος που στέκεται στην κορυφή του Λόφου της Αμφιπόλεως.
- Η οδόστρωση στον Τύμβο της Αμφιπόλεως ταιριάζει πολύ με την οδόστρωση των ανακτόρων στις Αιγές του 4ου αιώνα πΧ.
- Οι Οκταπέταλοι διπλοί ρόδακες στον Τύμβο της Αμφιπόλεως ταιριάζουν εξαιρετικά με αυτούς στην διακόσμηση της χρυσής λάρνακος του Φιλίππου ΙΙ.
- Συνεπώς τα ευρήματα συνηγορούν υπέρ του ότι μία σημαντική βασίλισσα έχει ενταφιαστεί στην Αμφίπολη : η Ολυμπιάς μητέρα του Αλεξάνδρου και η Ρωξάνη σύζυγος του Αλεξάνδρου, ίσως αμφότερες απεβίωσαν στην Αμφίπολη και είναι οι μόνες επιφανείς βασίλισσες που συμπίπτουν με την σαφή αρχαιολογική χρονολόγηση του τύμβου της Αμφιπόλεως στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα πΧ.
- Η υπόθεση ότι η κάτοχος του τάφου του τύμβου της Αμφιπόλεως είναι η Ολυμπιάς, επιτρέπει την άμεση εξήγηση ότι οι Καρυάτιδες είναι Κλώδονες, ιέρειες του Διονύσου τις οποίες ο Πλούταρχος στον Αλέξανδρο 2 αναφέρει ως συνδέσμους της Ολυμπιάδος: στα καλάθια φερόμενα στις κεφαλές των σύμφωνα με τον Πλούταρχο οι Κλώδονες εφύλασσαν φίδια.
- Ο Πλούταρχος στον Αλέξανδρο 2 λέγει την ιστορία ότι ο Φίλιππος είχε ονειρευθεί ότι είχε σφραγίσει την μήτρα της Ολυμπιάδος ενώ αυτή ήταν έγγυος με τον Αλέξανδρο με την βοήθεια ενός λιονταριού. Αυτό παρέχει μία εξήγηση ότι ο τύμβος έχει στεφθεί με ένα μνημείο λέοντος.
- Το μωσαϊκό του δαπέδου της δεύτερης αίθουσας απεικονίζει την Απαγωγή της Περσεφόνης από τον Άδη, ηγουμένου του Ερμή. Έτσι είναι εύλογο να υποθέσουμε ότι η Περσεφόνη είναι πορτραίτο της κατόχου του τάφου, η οποία εν τοιαύτη περιπτώσει ήταν βασίλισσα. Το ερυθρωπό χρώμα της κόμης ταιριάζει περισσότερο με την Ολυμπιάδα παρά με την Ρωξάνη. Η εικόνα του Άδη μπορεί να ερμηνευθεί σαν πορτραίτο του Φιλίππου ΙΙ, και ο Ερμής απεικονίζει τον εικοσαετή Αλέξανδρο, διότι ο τελευταίος δεν θα μπορούσε να απεικονισθεί πιο ηλικιωμένος παρουσία του πατρός του.
Στις 21 Οκτωβρίου 2014 το Ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού εξέδωσε δελτίο τύπου ανακοινώνοντας την ανακάλυψη της ελλείπουσας κεφαλής της ανατολικής σφίγγας που κάθεται στην δεξιά πλευρά του ανώφλιου της εισόδου του τύμβου. Το κεφάλι της σφίγγας έχει μια υπέροχη ομορφιά παρότι αυτή ήταν ένα μυθολογικό τέρας που διαμέλιζε τα θύματα της σε κομμάτια (Εικ. 1). Η σπανιότητα ενός αυθεντικού γλυπτού του 4ου αιώνα τέτοιας εξαιρετικής ποιότητας πρέπει να τονισθεί: σχεδόν κάθε άλλο παρόμοιο γλυπτό που έχουμε δει μέχρι τώρα είναι Ρωμαϊκό αντίγραφο. Μερικοί ήδη ψιθυρίζουν το όνομα του Λυσίππου, επίσημου γλύπτη της Αυλής του Αλεξάνδρου, σαν δημιουργού.
Έτσι, αυτή η νέα ανακάλυψη παρέχει σημαντική νέα πληροφορία για τον τρόπο που ο τύμβος του Λέοντος της Αμφιπόλεως ταιριάζει με άλλους βασιλικούς Μακεδονικούς τύμβους της περιόδου αμέσως μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου. Ειδικότερα, το ζεύγος των σφιγγών της Αμφιπόλεως μπορεί τώρα να αναγνωρισθεί ως έχον την ίδια κόμμωση με το ζεύγος των παρόμοιων ελληνικών σφιγγών ευρεθέντων το 1850-1851 στο Σεραπείον της Σαγγάρας στην Αίγυπτο (Εικ 2). Έγραψα το 2012 ότι οι σφίγγες του Σεραπείου ήταν πιθανώς μέρος της διακόσμησης του πρώτου τάφου του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η μεγάλη ομοιότητα με τις σφίγγες του τάφου που μπορεί να ανήκει στην μητέρα του Αλεξάνδρου ενισχύει την άποψη ότι το Σεραπείον ήτο πράγματι ο τόπος της αρχικής ταφής του Αλεξάνδρου στην Αίγυπτο πριν τα λείψανα του μετακινηθούν στην Αλεξάνδρεια γύρω στα 280 πΧ. Επίσης συνηγορεί στο ότι η σφίγγες του Σεραπείου ήταν πράγματι μέρος των διακοσμητικών του αγαλμάτων. Η θεωρία είναι ότι αυτό σημαίνει κάποια πραγματική σχέση μεταξύ των δύο τύμβων. Μήπως κάποιος είδε τις σφίγγες στον τάφο της Ολυμπιάδος μετά το 316 πΧ και αποφάσισε ότι παρόμοιες σφίγγες θα χρησίμευαν σαν κατάλληλος διάκοσμος για τον τάφο του γυιού της στο Σεραπείον; Ή ακόμα πιθανότερο η Ολυμπιάς ή ίδια να παράγγειλε γλυπτά ενός ζεύγους σφιγγών για να φρουρούν τον τάφο του γυιού της στο Σεραπείον αμέσως μετά την δόμηση του το 321 πΧ. ;
Ένα πρόβλημα με την νεοανακαλυφθείσα κεφαλή έχει αυτή την στιγμή προβληματίσει την «τουητερόσφαιρα» στο διαδίκτυο. Και φυσικά έχουν παραχθεί με φωτοσόπ αρκετές ανακατασκευές της κεφαλής αποκατεστημένης στο σώμα της (Εικ. 3). Γίνεται έτσι προφανές ότι υπάρχει μία πιθανή δυσκολία στο να χωρέσει το κεφάλι στον διαθέσιμο χώροι κάτω από την αψίδα. Αυτό έχει οδηγήσει στην εξωφρενική υπόθεση ότι η αψίδα δεν είχε χτισθεί όταν το κεφάλι της σφίγγας είχε αποκοπεί και ότι κάποιος εκ των υστέρων έκτισε την αψίδα για να στεγάσει τις ήδη αποκεφαλισθείσες σφίγγες. Όμως όπως θα δούμε η τελευταία υπόθεση είναι πολύ απίθανη, διότι τα υπόλοιπα ευρήματα αρχίζουν να δείχνουν ότι ο τάφος είχε σφραγισθεί τον ίδιο χρόνο που οι σφίγγες είχαν αποκεφαλισθεί. Αλλά υπάρχει πιο εύλογη απάντηση σ’ αυτό το αίνιγμα. Δύο χιλιάδες τριακόσια έτη έχουν περάσει από τότε που οι κεφαλές των σφιγγών ήταν στις θέσεις τους. Οι αψίδες δεν είναι ανεπηρέαστες σε όποιο βαθμό μετακινήσεων σε τέτοιες μακρές χρονικές κλίμακες ιδίως αν έχουν υποβληθεί σε γνωστές καταπονήσεις. Στην συγκεκριμένη περίπτωση η αψίδα έχει επιφορτιστεί με ένα μεγάλο όγκο επιχωμάτωσης και θα έχει υποστεί τουλάχιστον ένα ιστορικό σεισμό. Υπάρχουν πράγματι σημάδια καθίζησης υπό την μορφή μεγάλων ρωγμών και διάσπασης της ευθυγράμμισης των δομικών λίθων. Ένας κατασκευαστής θέτει την ίδια σφηνοειδή σύνδεση μεταξύ των δομικών λίθων μιας αψίδας που οδηγεί μαθηματικά σε μία ακριβή ημικυκλική μορφή. Εδώ όμως το τόξο της αψίδας πάνω από τις σφίγγες είναι 10% πιο επίπεδο εν συγκρίσει με ένα τέλειο ημικυκλικό τόξο δηλαδή η κάθετη ακτίνα του είναι 10% βραχύτερη από την οριζόντια ακτίνα του (Εικ. 4). Αυτό αποδίδεται πιθανώς σε καθίζηση ή σε σεισμούς. Έτσι μπορούμε ασφαλώς να συμπεράνουμε ότι υπήρχε αρκετός χώρος για τις κεφαλές και τις πτέρυγες των σφιγγών όταν αυτές τοποθετήθηκαν εκεί αρχικά.
Ακόμα μία σημαντική ένδειξη σχετικά με την ιστορία του τύμβου της Αμφιπόλεως μπορεί να προκύψει από τις πρόσφατα δημοσιευθείσες φωτογραφίες. Αμφότερα, η κεφαλή της σφίγγας και τα θραύσματα της θύρας του τάφου, φαίνονται ότι έχουν τελείως καταχωθεί στην άμμο και στο χώμα που χρησιμοποιήθηκαν να γεμίσουν τον τύμβο. Για παράδειγμα ένα μεγάλο θραύσμα της θύρας φαίνεται να υποστηρίζεται από ένα κομμάτι αμμώδους εδάφους (Εικ. 5). Είναι δύσκολο να έχει συμβεί αυτό εκτός αν οι θύρες έσπασαν κατά την διαδικασία της πλήρωσης του τύμβου με χώμα και άμμο.
Οι θύρες μπορεί τώρα να διαπιστωθεί ότι αρχικά ήταν σαν τις θύρες που ανευρέθηκαν σε άλλους μακεδονικούς τάφους υψηλών προσώπων της ίδιας περιόδου (4ος προς 3ο αιώνα πΧ), όπως είναι το ζεύγος θυρών που βρέθηκαν από τον Heuzey στο βασιλικό νεκροταφείο των Αιγών στην Βεργίνα (Εικ. 6). Η μασίφ κατασκευή και το πάχος του μαρμάρου αυτών των θυρών σημαίνει ότι είναι απίθανο να έχουν τόσο ενδελεχώς καταστραφεί αν δεν έχει γίνει αυτό από εσκεμμένη δράση ανθρώπων αποφασισμένων να γκρεμίσουν ή να ακρωτηριάσουν τον τάφο.
Είναι επίσης αναμφίβολα σαφές ότι οι σφίγγες ακρωτηριάσθηκαν εσκεμμένα. Αν και είναι πιθανό οι κεφαλές και οι πτέρυγες να είχαν αποκολληθεί από κάποια φυσική καταστροφή, πλην όμως αμφότερα τα στήθη σε αμφότερες τις σφίγγες έχουν αποκολληθεί με κοπίδες. Αυτό πρέπει να ήταν εσκεμμένο. Αν και είναι λιγότερο σαφές προς το παρόν ότι θραύσματα των αγαλμάτων βρέθηκαν θαμμένα στην επιχωμάτωση, είναι πολύ πιθανόν ότι αυτά θραύσθηκαν την ίδια στιγμή με τις θύρες.
Υποθέτοντας ότι τα διάφορα θραύσματα θάφτηκαν στην επιχωμάτωση, όπως ανυπερθέτως φαίνεται στις τελευταίες φωτογραφίες, τότε κατά πάσα πιθανότητα το πρόσωπο που σφράγισε τον τάφο ήταν το ίδιο πρόσωπο που προκάλεσε τον ακρωτηριασμό των αγαλμάτων που διακοσμούσαν τον τάφο. Δηλαδή το σφράγισμα και οι ακρωτηριασμοί πρέπει να συνέβησαν την ίδια χρονική στιγμή. Αυτό είναι πολύ περίεργο. Γιατί ένας τυμβωρύχος να ξόδευε πολύ χρόνο και χρήμα για να σφραγίσει σχολαστικά τον τάφο κατά την διάρκεια της επιδρομής; Πραγματικά, κάποιο πολύ σημαντικό άτομο, πιθανότατα ο ηγεμών της Μακεδονίας, θα ήθελε λογικά να σφραγίσει τον τάφο τόσο προσεκτικά. Αλλά γιατί ο ηγεμών της Μακεδονίας να αντιπαθούσε τόσο πολύ αυτόν τον τάφο ώστε να ριψοκινδυνεύσει την λαϊκή κατακραυγή ακρωτηριάζοντας τις διακοσμήσεις του και τις κατασκευές του; Αυτό που συνέβη σ’ αυτόν τον τάφο κυριολεκτικά απαιτεί ότι ο ηγεμών της Μακεδονίας μισούσε τον κάτοχο του τάφου και επίσης είχε λόγους να εμποδίσει οποιονδήποτε ήθελε να έχει πρόσβαση στα λείψανα μέσα σ’ αυτόν. Αυτό συνεπάγεται ένα συγκεκριμένο σύνολο περιστάσεων. Η πιο σκανδαλιστική ερώτηση είναι λοιπόν πώς τέτοιες περιστάσεις μπορεί να έλαβαν χώρα;
Όμως από τις σελίδες της ιστορίας αναδύεται άμεσα μία φοβερή απάντηση, η οποία περαιτέρω συνηγορεί υπέρ του ενδεχόμενου αυτός να είναι ο τάφος της μάνας του Αλέξανδρου. Υποθέτοντας λοιπόν ότι αυτός είναι ο τάφος της Ολυμπιάδας, ένα ταυτόχρονο σπάσιμο και σφράγισμα μπορεί να είχε σαν δράστη τον ίδιο τον Κάσσανδρο μετά που αυτός δολοφόνησε ατιμωτικά τον Αλέξανδρο IV και την Ρωξάνη το 310 πΧ.
Ο Κάσσανδρος είχε πρακτικά προκαλέσει την δολοφονία της Ολυμπιάδας το 316 πΧ., μολονότι επέτρεψε στον εγγονό της, Αλέξανδρο IV να ζήσει μαζί με την μητέρα του Ρωξάνη. Τους περιόρισε στο φρούριο της Αμφιπόλεως προφανώς υπό την επίβλεψη των μπράβων του, χωρίς να τους ρίξει στην φυλακή. Αν ο τάφος ανήκει στην Ολυμπιάδα, πρέπει να συνάγουμε ότι η Ρωξάνη και η ακολουθία του Αλεξάνδρου IV οργάνωσε την κατασκευή του τάφου στην Αμφίπολη. Ο Κάσσανδρος φαίνεται ότι επεδίωξε συμφιλίωση με την βασιλική οικογένεια λαμβάνοντας σε γάμο την ετεροθαλή αδελφή του Αλεξάνδρου Θεσσαλονίκη το 315 πΧ. Για τον ίδιο πολιτικό λόγο πιθανώς επέτρεψε την κατασκευή του τάφου της Ολυμπιάδας. Αλλά το 311 πΧ η σύνοδος των στρατηγών που κυβερνούσαν την απέραντη αυτοκρατορία διεκήρυξε ότι ο Αλέξανδρος IV θα έπρεπε να αναλάβει τον θρόνο όταν θα ενηλικιωνόταν. Όμως η παιδική ζωή του Αλέξανδρου IV διακόπηκε απότομα στα 14 του χρόνια το 309 πΧ στην Μακεδονία. Ο Κάσσανδρος πιθανώς αισθάνθηκε ότι δεν έλαβε συγχώρηση για την δολοφονία της Ολυμπιάδας και για αυτό έσπευσε να εξαλείψει και τον Αλέξανδρο IV μαζί με την μητέρα του.
Μέχρι την δολοφονία του ο Αλέξανδρος IV προορίζονταν να γίνει ο κυβερνών Βασιλεύς, έτσι ο Κάσσανδρος υποχρεώθηκε να αφήσει την κατασκευή του ταφικού μνημείου να προχωρήσει, αν και πρέπει να απεχθάνονταν τέτοια απόδοση τιμών στην πρώην εχθρό του μέσω της κατασκευής τέτοιου λαμπρού μνημείου. Αλλά μετά την δολοφονία του Αλεξάνδρου IV, ο τάφος δεν είχε πλέον καμία πολιτική αξία για τον Κάσσανδρο, αλλά απεναντίας κινδύνευε να γίνει η εστία της αντιπολίτευσης στην ηγεμονία του. Θα επιθυμούσε λοιπόν να τον καταστρέψει ώστε να εμποδίσει τους υποστηρικτές της Ολυμπιάδας να τον χρησιμοποιούν σαν ιερό προσκύνημα.
Το παραπάνω ιστορικό συνταίριασμα παρέχει ένα επιπλέον ισχυρό επιχείρημα για την υποψηφιότητα της Ολυμπιάδας ως κατόχου του τάφου, διότι πιστεύω ότι είναι δύσκολο να εξευρεθούν διαφορετικές ιστορικές συγκυρίες που να εξηγούν τον ταυτόχρονο βανδαλισμό και το σφράγισμα του τάφου της Αμφιπόλεως.
Το ίδιο σκεπτικό επίσης εισηγείται ότι ακόμα αναμένουμε να βρούμε τα λείψανα της Ολυμπιάδας εντός του τύμβου, γιατί θα ήταν άσκοπο να σφραγισθεί αν δεν υπήρχε κάτι που να είχε αξία εκεί μέσα. Είναι επίσης πιθανόν τα λείψανα της Ρωξάνης να έχουν καταχωνιαστεί στον εσώτερο χώρο του, που με το σφράγισμα και την επιχωμάτωση κατέστη απροσπέλαστος. Αν και αυτό θα είναι μία μαρτυρία για ένα από τα φρικτότερα ιστορικά επεισόδια αισχρής προδοσίας και δολοφονίας παιδιού, τα θραύσματα των θυρών αποτελούν ένα φάρο αρχαιολογικής ελπίδας για τις τεράστιες ανακαλύψεις που θα ακολουθήσουν.
Θα ακολουθήσει σε επόμενες δημοσιεύσεις και το Αγγλικό κείμενο.
Το ΠΑΡΑΞΕΝΟ σχεδόν εξ αρχής έχει υποστηρίξει την άποψη της Ολυμπιάδος και μάλιστα με ένα παρόμοιο σκεπτικό.
Το μέγιστο σκουπίδι των ελληνων, ο Κάσσανδρος, δεν είχε το θάρρος να σκοτώσει ο ίδιος την μητέρα του Μέγιστου των ελλήνων και άφησε την βρωμοδουλεία στους μπράβους του. Στην συνέχεια φοβούμενος ακόμα και την θεία δίκη, δεν τόλμησε να αγγίξει τον Τύμβο και απλά τον παράχωσε.